01.09.2025

Wady ludzkie w krzywym zwierciadle satyry

Omów zagadnienie na podstawie znanej Ci satyry Ignacego Krasickiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Spis treści

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst 1
Kontekst 2
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

TEZA: Literatura często ukazywała ludzkie wady, najczęściej po to, by je uświadomić czytelnikowi i jednocześnie pouczyć go. Aby przekaz był skuteczny, autorzy bardzo często przedstawiali ludzkie wady w sposób satyryczny, czyli po prostu zabawny.

Satyra, ukazując świat i poczynania człowieka w sposób zniekształcony i karykaturalny, a więc w krzywym zwierciadle, potrafiła uchwycić wady z należytą precyzją, dzięki czemu czytelnik bawił się i uczył równocześnie. Jednakże autor satyry musiał unikać przesadnego moralizatorstwa (nadmiernego pouczania i krytykowania), aby osiągnąć zamierzony cel - przesadne krytykanctwo zawsze przynosi odwrotny efekt.

Dlatego ostrze satyry musiało być wymierzone staranie - satyra powinna zdiagnozować jakieś powszechne negatywne zjawisko i powinna przedstawić je w barwny i niebanalny sposób. Satyra to także gatunek literatury dydaktycznej, a więc literatury zaangażowanej społecznie, czyli takiej literatury, której celem jest zwrócenie uwagi na ważne problemy związane z życiem człowieka.

Oczywiście literatura zaangażowana społecznie nie zagwarantuje, że czytelnik po przeczytaniu satyry i uświadomieniu sobie swoich wad, czy też wad narodowych, zmieni swoje dotychczasowe życie. Mimo tego, satyra to jednak gatunek bardzo wartościowy, który nie tylko chce pouczyć i bawić czytelnika, ale przede wszystkim uświadamia nam uniwersalne i niezmienne wady człowieka.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

Satyra to gatunek literacki, który ukształtował się już w starożytności (np. „Satyry” Horacego), jednak popularność zyskał w epoce oświecenia. Oświecenie to okres kultu rozumu, to epoka filozofów, a więc czasy racjonalnego uporządkowania rzeczywistości i uczynienia człowieka istotą bardziej dojrzałą i racjonalną.

W związku z tym, satyra wpisywała się idealnie, jako gatunek literacki, w główne założenia epoki. Satyra najczęściej kojarzy się nam jako gatunek literatury dydaktycznej, moralizatorskiej, w której autorzy w prześmiewczy oraz krytyczny sposób opisują rzeczywistość.

Aby przekaz był bardziej dobitny i skuteczny, satyra wykorzystuje: komizm, ironię, karykaturę, hiperbolę oraz perswazję. Zastosowanie tych elementów pozwala satyrze skutecznie ośmieszyć ludzkie wady i przywary, dzięki czemu wzmacnia swój przekaz dydaktyczny.

Dodatkowo satyra nigdy nie mogła krytykować konkretnej osoby ani instytucji, ich ostrze było wymierzane tylko w negatywne zjawiska społeczne lub w powszechne wady.

Zdecydowanie najwybitniejszym twórcą satyr w literaturze polskiej był Ignacy Krasicki, który tworzył w epoce oświecenia. Krasicki napisał dwadzieścia dwie satyry, w których ukazał nie tylko ówczesną rzeczywistość, ale przede wszystkim stworzył dzieło w pełni uniwersalne – jego satyry są utworami ponadczasowymi, ponieważ ludzkie wady i narodowe przywary przedstawione przez Krasickiego nic nie straciły na aktualności.

Jego satyry krytykowały: zjawisko sarmatyzmu, chciwość, bezmyślne naśladowanie zachodnich mód, alkoholizm, naiwność, krytykanctwo, obłudę itp. W utworze pt. „Żona modna” Krasicki przedstawił historię małżeństwa mężczyzny z prowincji z damą z miasta, czyli tytułową żoną modną. Mąż – czyli pan Piotr, chcąc się łatwo wzbogacić, wybiera sobie za żonę kobietę z dużym posagiem. Decydując się na ślub, w ogóle nie uwzględnił charakteru i zachowania przyszłej żony.

W satyrze widzimy przede wszystkim tytułową bohaterkę, która jest zafascynowana wszystkim co francuskie, jej zachowanie, maniery, język, ubiór, sposób bycia są przesiąknięte zachodnią kulturą i modą. Bohaterka żyje na styl francuski, urządza mieszkanie i ogród po francusku, organizuje uroczystości z wielkim przepychem, ma wielkie wymagania i żyje w sposób totalnie rozrzutny.

Krasicki, przedstawiając historię żony zakochanej w kulturze francuskiej, a nie w mężu, chce potępić takie zachowanie – bohaterka jakby nie dostrzega bogactwa rodzimej kultury, z góry przesądza, że wszystko co zachodnie jest lepsze, bardziej wytworne i eleganckie.

Jednak autor satyry nie tylko krytykuje powszechne zjawisko społeczne - bezmyślną fascynację zachodnią modą, ale również postawę męża, zwłaszcza jego pazerność i głupotę, autor piętnuje także pochopne zawieranie małżeństw opartych tylko na zysku. Pan Piotr zrozumiał swój błąd dopiero po fakcie: „Cóż mam czynić? Próżny żal, jak mówią, po szkoǳie”.

W innej satyrze pt. „Pijaństwo” autor przedstawia dialog dwóch mężczyzn – reprezentantów polskiej szlachty. Głównym bohaterem utworu jest postać nadużywająca alkoholu, relacjonuje ona spotkanemu rozmówcy pijackie wybryki z ostatnich dni: opowiada o imieninach żony, wizycie sąsiadów i pijaństwie do samego rana.

Uroczystość jednak nie skończyła się tego samego dnia, w kolejnym dniu bohaterowie znów się upijają, na domiar złego dochodzi do kłótni i bijatyki. Bohater opowieści potępia swoje zachowanie, jest mu wstyd, jest też świadom negatywnych skutków pijaństwa.

W dalszej części satyry widzimy wypowiedź interlokutora, w której bohater wygłasza nudną tyradę piętnującą zjawisko pijaństwa. Patetyczna przemowa nie przynosi pożądanego skutku, ponieważ pijak po wysłuchaniu znajomego postanawia znów pić alkohol: „Gdzież idziesz?” „Napiję się wódki”.

Autor zawarł w satyrze „Pijaństwo” krytykę sarmackiego zjawiska – nadużywania alkoholu, które jak zaraza niszczyło polskie społeczeństwo. Pijaństwo w rzeczpospolitej szlacheckiej było wielkim problem, państwo podupadało z powodu zgubnego nałogu, rozpadały się rodziny, szerzyły się awanturnictwo i bijatyki.

Krasicki wyśmiewa też naiwne krytykanctwo i bezskuteczne moralizowanie, które w ogóle nie przyczyniało się do zwalczania alkoholizmu.

Podsumowując, warto też zaznaczyć, że satyry Krasickiego są utworami ewidentnie komicznymi, rzeczywistość w nich jest ukazana w krzywym zwierciadle: postacie i ich wady są wyolbrzymione (hiperbolizacja) w sposób karykaturalny.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 1

W „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza w scenie pt. Salon warszawski zauważamy elementy satyryczne. Autor przedstawił tam w sposób kontrastowy dwie grupy społeczne: towarzystwo siedzące przy stolikach oraz młodzież stojącą przy drzwiach.

Obie grupy reprezentują odmienne światopoglądy i zachowania, bohaterowie stojący przy drzwiach to polscy patrioci rozmawiający w ojczystym języku, to głównie osoby młode i energiczne, z poruszeniem słuchają opowieści o prześladowaniach z rąk zaborców (historia Cichowskiego), przejmują się losem narodu.

Zupełnie inaczej przedstawione jest towarzystwo siedzące przy stolikach, to arystokracja, elita narodu (damy, generałowie i literaci), rozmawiają w języku francuskim, nie interesuje ich los ojczyzny, to oportuniści – obchodzi ich tylko własna kariera. Mickiewicz opisuje ich postawę i zachowanie w sposób satyryczny, wyśmiewa ich sposób bycia, snobizm i wynarodowienie – bohaterowie mówią po francusku i zachwycają się osobą Nowosilcowa.

Wszystkie postacie są przerysowane i nadęte, nie chcą słuchać drastycznych opowieści o Cichowskim, wolą utwory spokojne i idealizujące rzeczywistość - sielanki: „Słowianie, my lubim sielanki”. Maniery, język i sposób bycia przypominają wręcz zachowanie bohaterki satyry Krasickiego pt. „Żona modna”.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 2

Dzieło Moliera pt. „Skąpiec” to komedia o charakterze satyrycznym - utwór ukazuje w krzywym zwierciadle negatywne zjawiska społeczne, ludzkie wady, w tym przypadku przede wszystkim egoizm i skąpstwo.

Główny bohater – Harpagon – jest postacią ewidentnie karykaturalną - skąpiec nie potrafi cieszyć się życiem, jest gotowy poświęcić wszystko, w tym własne dzieci, dla zgromadzenia majątku. Jego chorobliwa oszczędność (np. trzymanie pieniędzy w ukryciu, oszukiwanie bliskich, ciągłe narzekanie na wydatki) jest wyraźnym elementem satyrycznym mającym na celu skrytykowanie takiej postawy.

Dodatkowo w utworze dostrzegamy komiczne przerysowanie postaci i sytuacji, autor ukazuje absurdalność skąpstwa i jego destrukcyjny wpływ na życie człowieka.

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Satyry, ukazując przejaskrawiony obraz rzeczywistości, pełen wad i niedoskonałości, chciały pouczyć czytelnika i przestrzec go jednocześnie przed zgubnymi nałogami i fascynacjami. (POTWIERDZENIE TEZY).

Satyry posługiwały się komizmem i karykaturą, bawiły i wyolbrzymiały niedoskonałości świata i człowieka, przyglądały się ludzkim wadom z dystansu, dzięki czemu ich przekaz był bardzo przekonujący, bo przecież: „Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka; Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka”.

Posłuchaj tego opracowania w spotify

Dalsza część artykułu pod reklamą