Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy

Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Spis treści

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst 1
Kontekst 2
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

TEZA: W czasach niewoli polskie społeczeństwo przyjmowało różnorodne postawy wobec zaborców. Najczęściej obserwujemy akty buntu i niezgody na niewolę, wyrażające się w zaangażowaniu w tajne organizacje czy udział w powstaniach.

Jednak obok nich dostrzegamy również postawy bierne, cechujące się obojętnością wobec losów ojczyzny i spraw narodowych, skoncentrowane na własnym interesie, wygodnym życiu i zachowaniu spokoju – to zazwyczaj postawy służalcze wobec zaborcy.

Niestety, zdarzały się także postawy zdradzieckie, w których jednostki wyrzekały się swojej narodowości na rzecz wroga, a niekiedy zdradzały patriotów, wydając ich zaborcom i przyczyniając się do ich cierpienia – to zazwyczaj postawy kolaboracyjne wobec zaborcy. Literatura polska, zwłaszcza z okresów romantyzmu i pozytywizmu, prezentuje szeroki wachlarz takich postaw.

Oprócz wymienionych, ukazuje także rodzący się patriotyzm – bohaterowie często przechodzą wewnętrzną przemianę, zmieniając bierną lub nawet zdradziecką postawę na pełną buntu i poświęcenia na rzecz ojczyzny.

W literaturze pozytywistycznej odnajdujemy również przykłady zupełnie innych postaw – to postawy współpracy z zaborcą, podejmowanej nie z powodu zdrady, lecz z myślą o poprawie życia społecznego. Bohaterowie tych dzieł, zamiast walczyć lub kolaborować, starają się działać na rzecz dobra narodu, widząc w tym sens w trudnych czasach niewoli.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

W „Dziadach” cz. III Adama Mickiewicza ukazane zostały różnorodne postawy Polaków wobec zaborcy, które odzwierciedlają złożoność polskiego społeczeństwa w czasach niewoli. Już w scenie pierwszej więzieni bohaterowie, rozmawiając o prześladowaniach młodych patriotów, przedstawiają postawy buntu, oddania ojczyźnie i heroizmu.

Historie takich postaci jak Janczewski czy Wasilewski ukazują ich cierpienie, niezłomność i wielką odwagę w walce z opresją. Podobne postawy odnajdujemy u innych bohaterów: Rollison, brutalnie przesłuchiwany i niemal zamordowany w upozorowanej próbie samobójczej, nie rezygnuje z walki o swoje przekonania, a Cichowski, torturowany fizycznie i psychicznie, pozostaje lojalny wobec ojczyzny i nie wydaje swoich rodaków, traktując zaborcę jako wroga, z którym nie należy współpracować.

Szczególną postawę reprezentuje Konrad – główny bohater dramatu. Jego miłość do narodu i chęć poświęcenia się dla niego wyrażają się w jego buncie wobec Boga. Konrad postrzega zaborcę jako ucieleśnienie zła, lecz w swoich pragnieniach wykracza poza walkę z wrogiem, marząc o władzy, dzięki której mógłby pokierować narodem ku wolności.

Najbardziej znamienną sceną ukazującą różnorodność postaw wobec zaborcy jest „Salon Warszawski” (scena VII). W tej scenie Mickiewicz konfrontuje dwie kontrastowe grupy. Pierwszą z nich jest tzw. towarzystwo stolikowe, czyli arystokracja, generałowie, damy i literaci, którzy rozmawiają po francusku i narzekają na brak odpowiedniej rozrywki po wyjeździe senatora Nowosilcowa – głównego prześladowcy Polaków.

Ich postawa to przykład oportunizmu i służalczości wobec Rosji. Nie interesują się losem ojczyzny, a ich główną troską jest zachowanie wygodnego życia i własnej pozycji. Odpycha ich opowieść o cierpieniach Cichowskiego – wolą idealizujące rzeczywistość sielanki, podkreślając tym samym swoją obojętność na sprawy narodowe.

Zaborca jest dla nich legalną władzą, której służą, czerpiąc z tego korzyści. Drugą grupę tworzą patrioci, zgromadzeni przy drzwiach, rozmawiający w ojczystym języku. To głównie młodzi ludzie, którzy przejmują się losem ojczyzny i z przejęciem słuchają opowieści o cierpieniach z rąk zaborców, takich jak historia Cichowskiego.

Widzą w Rosji ciemiężyciela i prześladowcę, wobec którego postawa buntu i sprzeciwu jest dla nich oczywista. Na końcu sceny Wysocki wypowiada symboliczne słowa: „Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”. Słowa te doskonale oddają podział postaw wobec zaborcy.

Wierzchnia, zimna i plugawa skorupa symbolizuje elity narodu, które są służalcze wobec Rosji i nie interesują się losem Polski. Natomiast „wewnętrzny ogień” to młodzi patrioci – niewidoczni, lecz pełni energii, determinacji i gotowi do walki. Ich sprzeciw wobec zaborców oraz niezgoda na niewolę stają się siłą napędową, która daje nadzieję na przyszłe odrodzenie narodu.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 1

W „Syzyfowych pracach” Stefana Żeromskiego ukazana jest złożona postawa polskiego społeczeństwa wobec zaborców, szczególnie w kontekście rusyfikacji młodzieży. Początkowo wielu uczniów poddaje się narzuconym zasadom, traktując język i kulturę rosyjską jako konieczność w systemie edukacyjnym.

Przykładem jest Marcin Borowicz, który początkowo zafascynowany rosyjską literaturą i ideologią, zdaje się ulegać wpływowi zaborcy. Podobną postawę reprezentują niektórzy nauczyciele i mieszkańcy, którzy albo z obojętności, albo z oportunizmu współpracują z rosyjskimi władzami.

Kluczowy moment przemiany następuje jednak podczas recytacji „Reduty Ordona” przez Bernarda Zygiera. Scena ta wywołuje poruszenie wśród uczniów i przywraca w nich świadomość narodową. W Marcinie Borowiczu dokonuje się wewnętrzna metamorfoza – zaczyna dostrzegać piękno polskości i wartość walki o ojczyznę.

Podobnie inni uczniowie, wcześniej bierni lub obojętni wobec rusyfikacji, zaczynają identyfikować się z ideą patriotyzmu.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 2

W „Lalce” Bolesława Prusa ukazane są zróżnicowane postawy Polaków wobec zaborcy, które najlepiej widać na przykładzie Stanisława Wokulskiego. Główny bohater przechodzi wewnętrzną ewolucję swoich poglądów. Początkowo, pod wpływem romantycznych ideałów, bierze udział w powstaniu styczniowym, wyrażając bunt wobec rosyjskiego zaborcy.

Jednak doświadczenia zesłania i ducha epoki pozytywizmu zmieniają jego nastawienie – Wokulski zaczyna dostrzegać konieczność współpracy z zaborcą w imię poprawy losu polskiego społeczeństwa. Wokulski nawiązuje współpracę z Suzinem, Rosjaninem poznanym na Syberii, a nawet angażuje się w działania, które wspierają Rosję, takie jak dostarczanie żywności podczas wojny rosyjsko-tureckiej.

Jego działania przynoszą mu krytykę ze strony małostkowych i nieprzychylnych rodaków, jednak pozwalają na zgromadzenie znacznego majątku. Dzięki temu Wokulski rozwija swój sklep, zapewniając pracę innym Polakom, a także inwestuje w inicjatywy mające na celu poprawę warunków życia społecznego, finansuje akcje charytatywne i wspiera najuboższych.

Postawa Wokulskiego wobec zaborcy łączy romantyczny idealizm z pozytywistycznym pragmatyzmem. Bohater patrzy na zaborcę w sposób szeroki i strategiczny – nie widzi w nim wyłącznie wroga, lecz stara się znaleźć możliwości współpracy, które mogą przynieść korzyści polskiemu społeczeństwu.

Jego działania, choć niekonwencjonalne, można postrzegać jako przejaw nowoczesnego patriotyzmu, który stawia na rozwój i pomoc rodakom zamiast bezpośredniej walki zbrojnej.

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Podsumowując, polskie społeczeństwo w czasach niewoli przejawiało niezwykle różnorodne postawy wobec zaborców, co znajduje odzwierciedlenie w literaturze romantycznej i pozytywistycznej (POTWIERDZENIE TEZY).

Od heroicznego buntu i walki o wolność, przez obojętność i oportunizm, aż po świadomą współpracę na rzecz poprawy losu narodu – każda z tych postaw wynikała z odmiennych motywacji i uwarunkowań. Bohaterowie „Dziadów” Mickiewicza, „Syzyfowych prac” Żeromskiego czy „Lalki” Prusa ukazują, jak skomplikowane i niejednoznaczne były reakcje Polaków na zaborczą opresję.

Niezależnie od wybranej drogi, te literackie świadectwa podkreślają wagę walki o zachowanie narodowej tożsamości i idei patriotyzmu, która – mimo różnic w postawach – pozostawała nadrzędną wartością.

Posłuchaj tego opracowania w spotify

Dalsza część artykułu pod reklamą