Czy możliwe jest zbudowanie doskonałego państwa?

Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Spis treści

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst 1
Kontekst 2
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

Pragnienie zbudowania doskonałego państwa towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów i świadczy o naiwnej wierze w możliwość stworzenia ustroju, w którym obywatele żyją uczciwie, sprawiedliwie i w harmonii. Mimo nieustannych wysiłków na przestrzeni wieków nie udało się jednak opracować systemu politycznego, który zagwarantowałby wszystkim szczęście, dobrobyt i sprawiedliwe prawa.

Świadomość tej niemożliwości paradoksalnie może jednak stać się impulsem do udoskonalania istniejących form państwa i dążenia do lepszego ładu społecznego. Historia literatury i filozofii prezentuje ogrom dzieł, w których autorzy proponowali różne rozwiązania mające zapewnić społeczne szczęście w idealnym ustroju. Już w starożytności Platon w dialogu „Państwo” postulował likwidację własności prywatnej, podział ludzi na kategorie oraz powierzenie władzy filozofom – mędrcom zdolnym rozumieć istotę dobra. Miało to zagwarantować szczęście wszystkim obywatelom.

Jednak teoria ta okazała się mrzonką, gdyż w praktyce władca, który miał rządzić niczym mądry filozof, uległ pokusom i nadużył swojej pozycji. W kolejnych wiekach powstawały liczne dzieła przedstawiające wizje idealnego ustroju, aż narodził się osobny gatunek literacki – utopia, którego nazwa pochodzi od tytułu dzieła Tomasza Morusa. W „Utopii” filozof opisał państwo, w którym nie istnieje własność prywatna ani pieniądze, a każdy człowiek pracuje dla dobra wspólnoty bez wynagrodzenia, co ma eliminować egoizm i poczucie niesprawiedliwości.

Morus wierzył, że człowiek potrafi wyzbyć się chciwości, a władza w odpowiednich rękach nie prowadzi do deprawacji. Jak widać, utwory utopijne opierały się na bezgranicznej wierze w dobroć i uczciwość człowieka, zakładając, że to odpowiednio zaprojektowany system potrafi wykorzenić ludzkie słabości. W późniejszych epokach, szczególnie po tragicznych doświadczeniach XX wieku i powstaniu systemów totalitarnych, coraz częściej zaczęły pojawiać się utwory ukazujące niebezpieczeństwa związane z próbą tworzenia idealnych państw.

Tak narodziły się antyutopie i dystopie, w których ostrzegano przed zagrożeniami płynącymi z nowych koncepcji politycznych i technologicznych. Ich autorzy pokazywali, że środki te mogą nie tylko kontrolować życie człowieka, ale także prowadzić do indoktrynacji i całkowitego zniewolenia jednostki. Wizje te – czasami fantastyczne – czerpały inspirację z istniejących ustrojów, ale także kreśliły możliwe scenariusze przyszłości, w której nieostrożność wobec pokus utopii może doprowadzić do druzgocącej utraty wolności i godności człowieka.

TEZA: Choć od wieków podejmowano próby stworzenia doskonałego państwa, historia dowodzi, że nie istnieje ustrój, który zapewni szczęście i sprawiedliwość wszystkim obywatelom. Jednak sama refleksja nad ideałem i świadomość ograniczeń utopijnych wizji mogą paradoksalnie przyczynić się do udoskonalania lepszego, choć nigdy nie idealnego, systemu społecznego.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

Jednym z najważniejszych i najbardziej cenionych utworów antyutopijnych jest „Rok 1984” George’a Orwella. Pisarz, inspirowany doświadczeniami systemów totalitarnych XX wieku – zwłaszcza sowieckiego komunizmu i nazizmu – stworzył wstrząsającą wizję przyszłości, która miała być ostrzeżeniem, a nie przepowiednią. Orwell nie kreśli fantastycznej bajki, lecz przeprowadza rzetelną analizę mechanizmów władzy, pokazując, do czego prowadzi ślepa wiara w możliwość zbudowania „doskonałego” państwa, które rzekomo ma zapewnić obywatelom szczęście i bezpieczeństwo.

W rzeczywistości jego dzieło ukazuje, że taka wizja prowadzi nie do wolności, lecz do zniewolenia jednostki i całego społeczeństwa. Bohater powieści, Winston Smith, należy do nielicznych, którzy dostrzegają prawdziwe oblicze systemu. Wraz z Julią próbuje zbuntować się przeciwko wszechpotężnej władzy, ale jego wysiłki okazują się bezskuteczne – państwo totalitarne jest w stanie złamać nawet najgłębsze pragnienie wolności. Orwell pokazuje, że władza, która dąży do absolutnej kontroli, opiera swoje panowanie nie tylko na sile fizycznej, lecz przede wszystkim na manipulacji świadomością. W świecie powieści ludzie żyją w przekonaniu, że władza się o nich troszczy, że zapewnia im bezpieczeństwo i stabilizację.

W istocie jednak społeczeństwo zostaje poddane całkowitej inwigilacji, a każdy obywatel jest obserwowany przez wszechobecnego „Wielkiego Brata”. Kluczowym elementem tej kontroli jest propaganda: fałszowanie przeszłości, manipulowanie faktami i kłamliwe komunikaty, które mają na celu stworzenie obrazu państwa idealnego. Orwell pokazuje również ogromną siłę języka jako narzędzia zniewolenia.

Nowomowa – sztuczny język narzucony obywatelom – nie tylko ogranicza ich możliwość swobodnego wyrażania myśli, ale także stopniowo redukuje samą zdolność do niezależnego myślenia. „Kto rządzi językiem, ten rządzi światem” – to przesłanie Orwella, który udowadnia, że kontrola nad słowami prowadzi do kontroli nad ludzką świadomością. Wizja zawarta w „Roku 1984” jest przestrogą przed konsekwencjami ślepej wiary w możliwość stworzenia doskonałego państwa.

Orwell uświadamia, że system, który obiecuje szczęście i bezpieczeństwo wszystkim, może stać się narzędziem opresji i zniewolenia. Jego powieść pokazuje, że pragnienie idealnego ustroju, zamiast eliminować ludzkie słabości, prowadzi często do ich eskalacji: do chciwości, żądzy władzy, a ostatecznie do całkowitego podporządkowania jednostki aparatom państwowym. „Rok 1984” pozostaje więc aktualnym ostrzeżeniem, że droga do „doskonałego państwa” w praktyce oznacza budowę totalitaryzmu.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 1

W „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego pojawia się motyw „szklanych domów”, który często interpretowany jest jako wizja utopijna. W rzeczywistości jednak nie mamy do czynienia z klasyczną antyutopią ani z pełnoprawną utopią, lecz raczej z symbolem ludzkiego pragnienia lepszego jutra i wiary w możliwość stworzenia pięknego, sprawiedliwego państwa.

Ojciec Cezarego Baryki opowiada mu o Polsce, w której panuje dobrobyt, nowoczesność i harmonia – domy ze szkła symbolizują czystość, przejrzystość i równość. Dla młodego bohatera wizja ta staje się mitem założycielskim, wyobrażeniem idealnej ojczyzny, której tak bardzo pragnie. Po powrocie do odrodzonej Polski okazuje się jednak, że rzeczywistość jest zupełnie inna: kraj jest pogrążony w chaosie, ubóstwie i nierównościach społecznych.

Rozczarowanie Cezarego pokazuje, że marzenia o doskonałym państwie bywają złudne i często przegrywają z brutalną rzeczywistością. Motyw „szklanych domów” można więc traktować jako metaforę utopijnej iluzji, która choć piękna i pociągająca, w praktyce okazuje się niemożliwa do realizacji. Żeromski, podobnie jak inni twórcy literatury, uświadamia czytelnikowi, że choć wizje idealnych ustrojów mogą inspirować i dodawać nadziei, to nigdy nie są one w pełni osiągalne.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 2

Innym istotnym dziełem odnoszącym się do idei doskonałego państwa jest „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya. Autor ukazuje futurystyczny świat, w którym pozornie spełniono marzenia o powszechnym szczęściu i harmonii społecznej.

Dzięki rozwojowi technologii udało się wyeliminować głód, choroby i konflikty – każdy człowiek ma zapewnione bezpieczeństwo i przyjemności. Jednak ceną za to „szczęście” jest całkowita rezygnacja z wolności i indywidualności. Ludzie są od początku programowani biologicznie i psychicznie, by pełnić określoną rolę w społeczeństwie.

Władza eliminuje cierpienie i bunt, ale jednocześnie zabija autentyczne emocje, głębię przeżyć i duchową wolność. Huxley w swoim dziele pokazuje, że „doskonałe państwo”, które usuwa ludzkie słabości i problemy, w rzeczywistości tworzy społeczeństwo zniewolone, pozbawione prawdziwego człowieczeństwa. Jest to więc przestroga, że zbyt konsekwentne dążenie do budowy ustroju idealnego może prowadzić do katastrofalnych skutków: zamiast raju powstaje sterylna rzeczywistość, w której człowiek staje się jedynie trybikiem w wielkiej machinie.

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Podsumowując wszystkie rozważania, można dostrzec, że wszystkie wspomniane dzieła: utwory Orwella, Żeromskiego i Huxleya przedstawiają, że pragnienie stworzenia doskonałego państwa jest głęboko zakorzenione w ludzkiej naturze, ale w praktyce prowadzi zwykle do rozczarowania lub wręcz do katastrofy.

Wizje utopijne, choć pociągające, opierają się na naiwnym założeniu, że można całkowicie wyeliminować ludzkie słabości i stworzyć system wolny od wad. Literatura antyutopijna natomiast pokazuje, że próby wcielenia takich idei w życie kończą się totalitaryzmem, zniewoleniem jednostki i utratą prawdziwego człowieczeństwa.

Dlatego należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że doskonałe państwo nie jest możliwe do zbudowania (POTWIERDZENIE TEZY). Możemy jedynie dążyć do ulepszania istniejących ustrojów, świadomi ich ograniczeń i zagrożeń. Refleksja nad utopiami i antyutopiami jest więc cenna, ponieważ przypomina, że prawdziwa wartość państwa nie polega na jego doskonałości, lecz na ciągłym poszukiwaniu równowagi między dobrem wspólnym a wolnością jednostki.

Dalsza część artykułu pod reklamą