Tren I
Tren I rozpoczyna cały cykl Trenów Jana Kochanowskiego. Można go podzielić na trzy części, a mianowicie – pierwsza z nich jest opisem emocji, żalu, który budzi się w ojcu po śmierci córeczki. Druga z kolei to metaforyczny opis śmierci, Jan Kochanowski porównuje śmierć do smoka, który porywa małe ptaszki z gniazda. Trzecia część to z kolei dyskusja z różnymi postawami, które można przyjąć w reakcji na takie zdarzenie. W utworze podmiot liryczny nie wie, czy ma się smucić, złościć, a może pogodzić ze śmiercią swojego dziecka.
Jako pierwszy tren w pewnym stopniu wprowadza on czytelnika w sytuację liryczną i zapowiada dalszy ciąg. Podmiot liryczny w tym utworze przedstawiony jest jako filozof i poeta, ale przede wszystkim nieszczęśliwy ojciec. Ten tren rozpoczyna się rozbudowaną apostrofą, która jest skierowana do "wszystkich smutków". Występują tu liczne wyliczenia, autor stosuje także alegorię, przerzutnie i epitety, a także pytania retoryczne.
Tekst trenu I:
Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty, i skargi Symonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdko kryjome,
Słowiczki liche zbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tymczasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę coraz się miece,
Prózno ! bo i na sarnę okrutnik zmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
"Prózno płakać" - podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie! Błąd - wiek człowieczy!
Nie wiem, co lżej : czy w smutku jawnie żałować,
Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?
Tren V
Tren V powinniście kojarzyć z oliwką. To właśnie do niej zostaje porównana mała Urszulka i jej życie. W trenie metaforycznie zostaje przedstawiona także śmierć Urszulki – jako oliwki ściętej przez przypadek przez nieuważnego sadownika.
Ten tren stanowi w całości metaforę, jest w nim też dużo zdrobnień. W utworze ogrodnik najpierw nieumyślnie odbiera życie oliwce, która jest metaforą dziecka. Dalej w tekście Kochanowski przedstawia cierpienie rodziców, którzy byli świadkami umierania swojego dziecka.
Wcześniej z radością obserwowali, jak rośnie, otaczali je opieką i miłością. Później jednak musieli patrzeć, jak ich ukochane dziecko umiera przedwcześnie. Zbolały i pełen żalu ojciec nie może pogodzić się z wyrokami losu. Tren V został napisany trzynastozgłoskowcem, ma cechy epickie i jest niczym biblijna przypowieść.
Tekst trenu V Jana Kochanowskiego:
Jako oliwka mała pod wysokim sadem
Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim śladem,
Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,
Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc:
Tę jesli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy
Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,
Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej,
Upada przed nogami matki ulubionej -
Takci się mej namilszej Orszuli dostało.
Przed oczyma rodziców swoich rostąc, mało
Od ziemie się co wznióswszy, duchem zaraźliwym
Srogiej Śmierci otchniona, rodzicom troskliwym
U nóg martwa upadła. O zła Persefono,
Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?
