Wybrane pieśni oraz treny I i V Jana Kochanowskiego egzamin ósmoklasisty 2023

Treny Jana Kochanowskiego to jeden z najpiękniejszych zbiorów w polskiej poezji. Zagadnienia, które mogą się pojawić na egzaminie ósmoklasisty w nawiązaniu do tych dzieł, to:

• Z jakiej epoki pochodzą treny? (renesans).
• Ile trenów Jana Kochanowskiego było łącznie w cyklu? (19).
• Jan Kochanowski jako jeden z największych polskich poetów.
• Jakim rodzajem literackim są treny Jana Kochanowskiego? (liryka – mają krótkie wersy i są rymowane).
• Definicja trenu (utwór poświęcony zmarłym, w trenach opisuje się to, czego żałuje się po odejściu danej osoby, za czym tęskni. W skrócie: tren to rymowany utwór żałobny).
• Interpretacja trenu I i V Jana Kochanowskiego.
• Analiza trenu I i V Jana Kochanowskiego.
• Geneza obu trenów Jana Kochanowskiego.
• Dlaczego treny Jana Kochanowskiego są wyjątkowymi utworami na tle dotychczasowej poezji żałobnej?
• Komu poświęcone są treny Jana Kochanowskiego?
• Budowa cyklu trenów Jana Kochanowskiego.
• Portret Urszulki w trenach Jana Kochanowskiego.
• Motyw rozpaczy po stracie córki w trenach Jana Kochanowskiego.
• Motyw kryzysu światopoglądowego w trenach Jana Kochanowskiego.
• Nawiązania do kultury antycznej w trenach Jana Kochanowskiego.

Tren I

Tren I rozpoczyna cały cykl Trenów Jana Kochanowskiego. Można go podzielić na trzy części, a mianowicie – pierwsza z nich jest opisem emocji, żalu, który budzi się w ojcu po śmierci córeczki. Druga z kolei to metaforyczny opis śmierci, Jan Kochanowski porównuje śmierć do smoka, który porywa małe ptaszki z gniazda. Trzecia część to z kolei dyskusja z różnymi postawami, które można przyjąć w reakcji na takie zdarzenie. W utworze podmiot liryczny nie wie, czy ma się smucić, złościć, a może pogodzić ze śmiercią swojego dziecka.

Jako pierwszy tren w pewnym stopniu wprowadza on czytelnika w sytuację liryczną i zapowiada dalszy ciąg. Podmiot liryczny w tym utworze przedstawiony jest jako filozof i poeta, ale przede wszystkim nieszczęśliwy ojciec. Ten tren rozpoczyna się rozbudowaną apostrofą, która jest skierowana do "wszystkich smutków". Występują tu liczne wyliczenia, autor stosuje także alegorię, przerzutnie i epitety, a także pytania retoryczne.

Tekst trenu I:

Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe

I lamenty, i skargi Symonidowe,

Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania

I żale, i frasunki, i rąk łamania,

Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście,

A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie,

Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła

I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.

Tak więc smok, upatrzywszy gniazdko kryjome,

Słowiczki liche zbiera, a swe łakome

Gardło pasie; tymczasem matka szczebiece

Uboga, a na zbójcę coraz się miece,

Prózno ! bo i na sarnę okrutnik zmierza,

A ta nieboga ledwe umyka pierza.

"Prózno płakać" - podobno drudzy rzeczecie.

Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?

Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy,

A ono wszędy ciśnie! Błąd - wiek człowieczy!

Nie wiem, co lżej : czy w smutku jawnie żałować,

Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?

Tren V

Tren V powinniście kojarzyć z oliwką. To właśnie do niej zostaje porównana mała Urszulka i jej życie. W trenie metaforycznie zostaje przedstawiona także śmierć Urszulki – jako oliwki ściętej przez przypadek przez nieuważnego sadownika.

Ten tren stanowi w całości metaforę, jest w nim też dużo zdrobnień. W utworze ogrodnik najpierw nieumyślnie odbiera życie oliwce, która jest metaforą dziecka. Dalej w tekście Kochanowski przedstawia cierpienie rodziców, którzy byli świadkami umierania swojego dziecka.

Wcześniej z radością obserwowali, jak rośnie, otaczali je opieką i miłością. Później jednak musieli patrzeć, jak ich ukochane dziecko umiera przedwcześnie. Zbolały i pełen żalu ojciec nie może pogodzić się z wyrokami losu. Tren V został napisany trzynastozgłoskowcem, ma cechy epickie i jest niczym biblijna przypowieść.

Tekst trenu V Jana Kochanowskiego:

Jako oliwka mała pod wysokim sadem

Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim śladem,

Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,

Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc:

Tę jesli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy

Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,

Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej,

Upada przed nogami matki ulubionej -

Takci się mej namilszej Orszuli dostało.

Przed oczyma rodziców swoich rostąc, mało

Od ziemie się co wznióswszy, duchem zaraźliwym

Srogiej Śmierci otchniona, rodzicom troskliwym

U nóg martwa upadła. O zła Persefono,

Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?

Urszulka – 2,5- letnia córeczka Jana Kochanowskiego, która zmarła po przebytej chorobie. Była ona wyjątkowo zdolna.

Ojciec – bohater i podmiot liryczny, osoba rozpamiętująca stratę, można go utożsamiać z autorem. Jest ukazany nie tylko jako rodzic, który rozpacza po stracie dziecka, ale także filozof, doświadczający kryzysu światopogllądowego.

Tren I i V Jana Kochanowskiego nie pojawiły się w ciągu ostatnich lat na egzaminie ósmoklasisty. Nie oznacza to jednak, że taka sama sytuacja będzie również w 2023 roku. Uczeń powinien się odpowiednio przygotować ze wszystkich dzieł, które były przerabiane w szkole podstawowej na lekcjach języka polskiego. Umiejętność odpowiedniej analizy i interpretacji obu trenów może więc przydać się podczas rozwiązywania arkusza egzaminacyjnego, ale także jako kontekst do zadań dotyczących innych dzieł.

Trudno znaleźć opinie uczniów zdających egzamin ósmoklasisty w latach poprzednich na temat trenu l i V Jana Kochanowskiego. Z pewnością jednak to, co jest trudne dla was – wcale nie musi być dla waszych kolegów. I odwrotnie – zadania, które wy rozwiążecie z łatwością mogą się okazać bardzo wymagające dla innych zdających. Takie opinie są bardzo subiektywne, a to czy dobrze poradzicie sobie z egzaminem, zależy jedynie od stopnia waszej wiedzy i przygotowania.

Zobacz także

Lektury na egzaminie ósmoklasisty – lista lektur obowiązkowych i uzupełniających

egzamin ósmoklasisty z języka polskiego 2023

harmonogram egzaminu ósmoklasisty

egzamin ósmoklasisty - arkusze

wyniki egzamiu ósmoklasisty 2023

co sprawia uczniom najwięcej kłopotu na egzaminie ósmoklasisty.