Jan Kochanowski tworzył fraszki przez całe swoje życie, jednak ukazały się one tuż przed jego śmiercią. W 1584 roku. Od razu od tego momentu zyskały one popularność. We fraszkach Jana Kochanowskiego poruszane są tematy dość melancholijne, autor zastanawia się nad naturą świata, Boga oraz losu człowieka. Są one pełne powagi, głębokiej refleksji, ale także rubasznego żartu. Są także rodzajem lirycznego pamiętnika, ponieważ można w nich znaleźć wątki autobiograficzne. Są one również wyrazem poglądów poety w kwestii współczesnego świata.
Fraszka jako gatunek powinna być krótka i zwięzła, kończyć się morałem lub pointą (wyrażoną wprost lub bezpośrednio). Tematyka fraszek może być różnorodna, choć zazwyczaj dotykają one tematów błahych, to Jan Kochanowski podejmuje w nich także zagadnienia filozoficzne, obyczajowe oraz religijne.
Przykładowe fraszki Jana Kochanowskiego:
„Człowiek boże igrzysko”
Nie rzekł jako żyw żaden więtszej prawdy z wieka,
Jako kto nazwał bożym igrzyskiem człowieka.
Bo co kiedy tak mądrze człowiek począł sobie,
Żeby się Bóg nie musiał jego śmiać osobie?
On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie
Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie.
On miłością samego siebie zaślepiony,
Rozumie, że dla niego świat jest postawiony;
On pierwej był, niżli był; on, chocia nie będzie,
Przedsię będzie; próżno to, błaznów pełno wszędzie.
W tej fraszce autor podejmuje temat relacji człowieka z Bogiem. Człowiek zostaje przedstawiony we fraszce Kochanowskiego jako byt skończony, którego nie powinno się porównywać do Stwórcy. Autor zdaje się kpić z człowieka, który jest zbyt pewny siebie i dumny.
„O żywocie ludzkim”
Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa;
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom.
W tej fraszce autor podejmuje temat sensu życia. Podmiot liryczny w tym utworze zaznacza, że wszystko, co jest dla ludzi ważne – przeminie. Chodzi między innymi o urodę, moc, pieniądze, sławę.
„O doktorze Hiszpanie”
„Nasz dobry doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerze.”
„Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli!”
„Już po wieczerzy, pódźmy do Hiszpana!”
„Ba, wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana.”
„Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!”
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły.
„Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!”
„By jeno jedna” — doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
„Trudny — powiada — mój rząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany.”
O ile poprzednie fraszki Jana Kochanowskiego były raczej refleksyjne, tę można zaliczyć do obyczajowych. W utworze akcja rozgrywa się na biesiadzie, a postać doktora Hiszpana występująca we fraszce jest autentyczna. Główny bohater chce iść spać, jednak biesiadnicy mu na to nie pozwalają. Włamują się do jego pokoju, a następnie częstują trunkiem i zachęcają do biesiadowania.
