Na czym polega ludowa sprawiedliwość?

Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci ballad Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Spis treści

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

TEZA: Ludowa sprawiedliwość to zasada, według której każda wina pociąga za sobą karę. Najlepiej oddaje ją popularne powiedzenie: „nie ma winy bez kary”. Ludowa sprawiedliwość była ściśle powiązana z tradycyjnym systemem wierzeń, opartym na prostym, ale surowym kodeksie moralnym.

W myśl tego przekonania świat jawił się jako rzeczywistość, w której sprawiedliwość zawsze zwycięża, a każdy czyn – dobry czy zły – znajduje swoje odzwierciedlenie w losie człowieka. Pospólstwo wierzyło, że istnieje wyższa siła – Bóg, natura lub przyroda – która czuwa nad porządkiem moralnym i staje się nieomylnym stróżem ładu. Koncepcja ta szczególną popularność zyskała w epoce romantyzmu.

Romantycy byli przekonani, że w życie ludzi ingerują siły nadprzyrodzone, utożsamiane z Bogiem lub naturą (często w duchu panteizmu – Bóg utożsamiany z naturą). Wierzono, że Bóg obserwuje ludzkie postępowanie i w odpowiednim momencie wymierza karę. Niekiedy kara spadała niespodziewanie za życia, innym razem przychodziła dopiero po śmierci – co odpowiadało ludowym oczekiwaniom sprawiedliwości, gdy winowajca uniknął odpowiedzialności doczesnej. Szczególną rolę w ludowej wizji sprawiedliwości odgrywała natura.

Przyroda ukazywana była jako żywa, potężna siła, która potrafiła wymierzyć sprawiedliwość, a w rękach Boga stawała się narzędziem karzącym winnych. Motyw ten odnajdujemy w twórczości wielu romantyków, którzy inspirowali się ludowymi podaniami i wierzeniami. Ich dzieła, pełne grozy i tajemniczości, często rozgrywały się w scenerii dzikiej, pięknej, ale i mrocznej przyrody, symbolizującej wyroki losu i nadprzyrodzoną sprawiedliwość.

Ludowa sprawiedliwość łączyła się więc z romantyczną koncepcją ludowości – fascynacją kulturą ludu, jego tradycją, moralnością i światopoglądem. Ludowa moralność opierała się na prostej zasadzie: sprawiedliwość istnieje w świecie, a każdy występek musi zostać ukarany. Dawało to ludziom poczucie bezpieczeństwa i pewności, że zło nie pozostanie bez konsekwencji, a jednocześnie budziło respekt i lęk przed karą za własne grzechy.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

W „Balladach i romansach” Adama Mickiewicza wyraźnie widoczna jest realizacja koncepcji ludowej sprawiedliwości. Polski poeta, inspirując się podaniami i wierzeniami ludowymi, stworzył utwory, w których dominuje motyw winy i kary, a bohaterowie – niezależnie od tego, kim są – podlegają nieuchronnym wyrokom losu. Ludowa sprawiedliwość działa tu bezwzględnie: zło zostaje ukarane, a równowaga moralna przywrócona. W balladzie „Świtezianka” pojawia się typowy dla romantyzmu klimat grozy i tajemniczości, wzmocniony przez obecność mrocznej, niemal nadnaturalnej przyrody otaczającej jezioro Świteź.

Bohaterowie utworu – Strzelec i wodna nimfa – poznają się w borze. Zauroczony jej urodą młodzieniec pragnie uwieść dziewczynę i sprowadzić ją do swojej chaty. Bohaterka, obawiając się jego nieczystych zamiarów, wymusza na nim przysięgę wierności. Strzelec bez wahania ją składa, lecz wkrótce łamie dane słowo – spotyka inną kobietę i ulega pokusie. Okazuje się jednak, że to ta sama nimfa, która w podstępny sposób wystawiła młodzieńca na próbę.

Krzywoprzysięstwo w ludowej moralności uznawane było za ciężkie przewinienie, które zasługiwało na surową karę. W balladzie spotyka ona jednak nie tylko wiarołomnego Strzelca, lecz także samą nimfę (Wietrznicę), która oszukała młodzieńca i sprawdziła jego wierność podstępem. Ostatecznie oboje zostają ukarani: w namiętnym uścisku zostają wciągnięci przez fale jeziora i na zawsze zatraceni w jego głębinach, a ich jęki słychać czasem pod stojącym opodal modrzewiem.

Historia ta w sposób charakterystyczny dla ballady romantycznej ilustruje zasadę ludowej moralności – nie ma winy bez kary. Każdy występek, nawet pozornie drobny, sprowadza nieuchronną zgubę. Jeszcze wyraźniej ludowa sprawiedliwość objawia się w balladzie „Lilije”. Akcja utworu przenosi czytelnika w czasy piastowskie, gdy rycerze polscy walczyli na Rusi. Bohaterką jest żona rycerza, która – nie chcąc dłużej znosić samotności – dopuszcza się mężobójstwa.

Jej czyn z punktu widzenia ludowej moralności jest wyjątkowo naganny: godzi w świętość małżeństwa, sprzeciwia się woli Boga i burzy naturalny porządek świata. Kobieta próbuje ukryć zbrodnię, grzebiąc ciało w lesie i sadząc na mogile lilie – symbol czystości i śmierci. Jednak natura zdradza jej przewinę: kwiaty rosną niezwykle szybko i zwracają uwagę, stając się niemym oskarżeniem. Wdowa, pragnąc rozpocząć nowe życie, wiąże się z braćmi zamordowanego męża. Gdy bracia postanawiają rozstrzygnąć, który z nich zostanie jej mężem, wydaje się, że kobieta osiągnęła swój cel. Jednak nad całą sytuacją nieustannie unosi się cień zbrodni. Punkt kulminacyjny następuje podczas ceremonii ślubnej w cerkwi – w chwili radości i rozstrzygnięcia sporu nagle pojawia się duch zamordowanego rycerza.

Zjawa staje się narzędziem ostatecznej kary: przerywa uroczystość, a winna żona wraz ze swymi oblubieńcami i zgromadzonym ludem zostaje pochłonięta przez ziemię. W tym wypadku kara dotyka nie tylko bezpośrednio winnej, ale także wszystkich uczestników wydarzenia. Wymiar sprawiedliwości ma tu charakter totalny, bezlitosny – żadne ludzkie starania nie są w stanie odwrócić boskiego wyroku. „Lilije” doskonale obrazują podstawową zasadę ludowej moralności: zbrodnia, choćby starannie ukrywana, zawsze wychodzi na jaw – jeśli nie przez ludzi, to przez przyrodę, a jeśli nie przez przyrodę, to przez samego Boga. Obie ballady Mickiewicza ukazują, że ludowa sprawiedliwość polegała na nieuchronności kary.

Zło było pojmowane jako siła naruszająca porządek świata, dlatego musiało zostać ukarane, aby przywrócić równowagę. Winowajca nigdy nie mógł liczyć na bezkarność – prędzej czy później spotykał go surowy wyrok, wymierzany przez Boga, naturę albo nadprzyrodzone zjawy. Ludowa moralność opierała się zatem na prostym, lecz stanowczym przekonaniu: nie ma winy bez kary.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst

W innym utworze Adama Mickiewicza – tym razem w dramacie romantycznym „Dziady cz. II” – motyw ludowej sprawiedliwości zostaje powiązany z pogańskim obrzędem dziadów. W trakcie ceremonii wiejski lud gromadził się w nocy przy cmentarzu, w mrocznej, tajemniczej scenerii, aby wywoływać dusze zmarłych.

Obrzęd miał dwojaki cel: z jednej strony pomagał cierpiącym duszom, które nie mogły zaznać spokoju, z drugiej – pozwalał żyjącym wysłuchać ich historii i przestróg, by ustrzec się podobnego losu. Podczas rytuału pojawiają się duchy różnych kategorii, reprezentujące odmienne grzechy i winy. Najpierw zjawiają się Józio i Rózia – dzieci, które za życia nie zaznały cierpienia ani trudu.

Choć nikomu nie wyrządziły krzywdy, ich istnienie było zbyt lekkie i beztroskie. Kara, jaka je spotyka, polega na niemożności pełnego szczęścia: nie mogą wzlecieć do nieba, ponieważ „nie zaznały goryczy”. To wyraźnie ukazuje, że w ludowej sprawiedliwości nawet brak cierpienia i pracy może być przewinieniem – życie powinno być zgodne z porządkiem świata, a więc zawierać w sobie zarówno radość, jak i trud. Następnie pojawia się Widmo Złego Pana – postaci najbardziej tragicznej.

Za życia był on właścicielem wsi, okrutnym i bezlitosnym wobec poddanych. To z jego winy kobieta z dzieckiem zmarzła w noc wigilijną, a biedak, który ukradł jabłka, został skatowany na śmierć. Zjawa Złego Pana symbolizuje najcięższe przewinienia – okrucieństwo, brak miłosierdzia i pogardę dla ludzkiego życia. Jego kara jest szczególnie dotkliwa: wieczne cierpienie i brak nadziei na odkupienie. To przykład ludowej sprawiedliwości w jej najostrzejszej formie – zbrodnia przeciw bliźniemu nie pozostaje bez odpłaty.

Zjawia się także Zosia, młoda dziewczyna, która zmarła wcześnie, nie zaznawszy miłości ani prawdziwego związku z drugim człowiekiem. Choć nie popełniła otwartej krzywdy, jej wina polegała na obojętności i zamknięciu się na innych. Za to spotyka ją kara: nie może w pełni dołączyć ani do świata żywych, ani do świata zmarłych, błąka się pomiędzy, tęskniąc za utraconymi możliwościami. Każda z ukazanych historii jest dowodem na to, że w wizji Mickiewicza – czerpiącej z ludowych wierzeń – nie istnieje możliwość uniknięcia kary.

Czasem spotyka ona człowieka za życia, innym razem dopiero po śmierci, lecz jest absolutnie nieuchronna. Ludowa sprawiedliwość w „Dziadach cz. II” ukazuje moralny porządek świata, w którym każdy czyn – nawet najmniejszy – ma swoje konsekwencje. To przekonanie dawało ludziom poczucie bezpieczeństwa: choć zło i niesprawiedliwość istnieją, to ostatecznie każdy winowajca zostanie ukarany, a równowaga przywrócona.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Podsumowując, ludowa sprawiedliwość opiera się na prostym, ale surowym przekonaniu, że każdy czyn – dobry czy zły – ma swoje nieuchronne konsekwencje. W balladach Mickiewicza, takich jak „Świtezianka” czy „Lilije”, zbrodnia i przewinienie zawsze spotykają się z karą, a winowajcy zostają ukarani przez Boga, naturę bądź siły nadprzyrodzone.

Podobny mechanizm widoczny jest w „Dziadach cz. II”, gdzie duchy zmarłych ukazują, że nawet po śmierci nie można uciec od odpowiedzialności. Romantyczna koncepcja ludowej sprawiedliwości dowodzi więc, że moralny porządek świata jest nienaruszalny – choćby kara miała przyjść dopiero po latach, zawsze dosięgnie winnego. (POTWIERDZENIE TEZY) To właśnie potwierdza tezę, że w ludowej wizji świata „nie ma winy bez kary”.

Dalsza część artykułu pod reklamą