Czy człowiek decyduje o własnym losie?

Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Co znajdziesz w artykule

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst 1
Kontekst 2
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

TEZA: Człowiek nie jest w stanie, w sposób całkowity, decydować o swoim losie, jego władza nad własnymi poczynaniami jest ograniczona, co jednak nie wyklucza istotnego wpływu na własny los. W historii literatury, filozofii zagadnienie to było wielokrotnie roztrząsane: jedni sądzili, że ludzie są panami własnego losu i sami decydują o własnym życiu, inni uważali, że los człowieka jest w rękach bogów, Boga lub jakiejś wyższej siły.

Jeszcze inni dostrzegali wpływ czynników zewnętrznych w postaci uwarunkowań społecznych (człowiek jest zależny od środowiska, kultury, czasu, miejsca), które determinują ludzkie życie.

Zagadnienie to było tematem wielu utworów w różnych epokach, w literaturze antycznej (starożytna Grecja) dominowała koncepcja fatum, według której człowiek był niczym marionetka sterowana przez wyższą siłę bądź Boga, w późniejszych epokach zauważamy stopniowe zrywanie z tą skrajną koncepcją – człowiek posiada coraz większy wpływ na własny los i coraz bardziej decyduje o swoim życiu, jednocześnie zaczyna ponosić odpowiedzialność za własne poczynania i wybory, co czyni go istotą w pełni autonomiczną, a więc wolną.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

William Szekspir w swoim dramacie pod tytułem „Makbet” odrzuca koncepcję fatum, jednak nie czyni swojego bohatera całkowicie autonomicznego (wolnego) w swoich decyzjach. Makbet, wracając wraz ze swoim przyjacielem Banko z zwycięskiej bitwy, napotyka na wrzosowiskach trzy wiedźmy, które przepowiadają mu, że zostanie tanem Glamis, tanem Kawdoru i królem Szkocji.

Motyw wyroczni przypomina mit o królu Edypie, jednak Szekspir nie czyni swojego bohatera zależnego od sił wyższych, dając mu możliwość wyboru; tak naprawdę, to od niego będzie zależało, czy ulegnie pokusie władzy i zawierzy trzem czarownicom.

Dalsze losy bohatera pokazują, że pokusa jest zbyt silna, Makbet ulegając namowom żony – Lady Makbet, postanawia zabić króla Dunakna i ostatecznie zostaje nowym królem Szkocji. Historia Makbeta prowokuje pytania: Czy bohater sam decyduje o swoim losie? Czy, być może, został podstępnie sprowokowany przez wiedźmy, które znając charakter bohatera, wybrały go sobie na ofiarę, wiedząc, że ulegnie pokusie?

Czy może wreszcie Makbet to jednostka słaba i uległa, nie potrafiąca się przeciwstawić woli żony i przepowiedni, a więc ostatecznie nie odpowiada całkowicie za swoje czyny, ponieważ to inni go wręcz podstępnie przymusili, sprowokowali do podjęcia fatalnych decyzji?

Szekspir nie pozostawia złudzeń, przedstawiając historię Makbeta, chce nam dobitnie powiedzieć, że mimo różnych okoliczności, które w mniejszym bądź większym stopniu wpływają na nasze decyzje (wpływ innych osób, prowokacje, charakter człowieka), finalnie, to my, ludzie ponosimy odpowiedzialność za własne wybory, czyny.

W związku z tym, każdy człowiek ma wpływ na własny los, nawet jeśli jesteśmy przymuszeni do pewnych działań, to właśnie my podejmujemy ostateczną decyzję. Podobnie jak Makbet, który mógł przecież wybrać inną drogę życia, nie musiał posłuchać czarownic i dać się sprowokować, mógł też przeciwstawić się namowom i szantażom Lady Makbet i wreszcie mógł też odrzucić pokusę władzy.

Z drugiej strony, patrząc na historię bohatera, można odnieść ważenie, że w życiu człowieka istnieją pewne czynniki zewnętrze i wewnętrzne, które potrafią skutecznie wpływać na nasze decyzje, co może sugerować myśl, że nigdy, w sposób całkowity, nie zapanujemy nad własnym losem.

Istotne jest jednak to, że mając świadomość swoich ograniczeń, musimy tak pokierować własnym życiem, aby uniknąć fatalnych decyzji.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 1

Mit o rodzie Labdakidów czy też tragedie Sofoklesa („Król Edyp”, „Antygona”) doskonale ukazują zależność losu człowieka od sił wyższych, czyli koncepcję fatum.

Fatum to tak naprawdę z góry ustanowione życie ludzkie, które prędzej czy późnej zmierza do nieuchronnej klęski, los ludzki jest nieodwracalny i nie ma możliwości zmiany jego historii. Wedle fatum zatem człowiek czuje się bezradny, ponieważ nie jest w stanie pokierować swoim życiem.

Historia Edypa pokazuje w sposób dobitny działanie fatum, bohater robi wszystko, by uniknąć przeznaczenia, w pewnym momencie wydaje mu się, że sam steruje swoim życiem i że udało mu się oszukać wyrocznię, jednak ostatecznie uświadamia sobie, że nie ma ucieczki przed przeznaczeniem.

Edyp to bohater tragiczny, naznaczony przeklętym losem, jego życie uświadamia nam, że świat jest niczym teatr, w którym my aktorzy – ludzie, mamy do odegrania pewną przeznaczoną nam z góry rolę, która ostatecznie zmierza do nieuchronnego, fatalnego zakończenia.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 2

Bolesław Prus, polski pozytywista, zawarł w swoich dziełach podobną myśl. Prus, uwzględniając współczesne mu trendy, odkrycia naukowe i rozwój społeczny, zauważył, że człowiek, będąc istotą społeczną, jest mocno zależny od wielu czynników, zwłaszcza zewnętrznych.

Człowiek, decydując się na pewne wybory, napotyka liczne przeszkody, które nie sposób pokonać, ponieważ nie wszystko jest zależne od jego woli. Czynniki, które skutecznie ograniczają jego decyzje, to czas i miejsce, w których żyje, to także światopogląd epoki i układy społeczne, ogranicza go też jego „biologia”, a więc instynkty i popędy.

Stanisław Wokulski, główny bohater powieści Bolesława Prusa pod tytułem „Lalka”, doświadcza tych ograniczeń na własnej skórze, przede wszystkim uświadamia sobie, że żyje w czasach, gdzie istotną rolę odgrywa status społeczny, czyli to kim jestem, jest zależne od tego, w jakiej grupie społecznej się urodziłem. W myśl tej koncepcji, człowiek podlega wpływom danej grupy społecznej, w jakiej przyszło mu żyć, i odgrywa przypisaną mu rolę społeczną, staje się więc marionetką, lalką. Jest to topos zwany theatrum mundi, wedle którego ludzkie życie porównane jest do teatru kukiełek, a każda kukiełka to człowiek odgrywający przypisaną mu rolę.

Żyjąc w takim świecie – teatrze, człowiek tylko pozornie decyduje o swoim losie, jego możliwości są ograniczone i nie sposób pokonać wszystkie bariery oraz zrealizować wszystkie cele, o czym przekonał się główny bohater powieści – Stanisław Wokulski.

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Podsumowując rozważania, można dostrzec, że zarówno koncepcja fatum, jak i całkowita kontrola własnego życia (człowiek jest panem własnego losu) nie cieszą się uznaniem, zwłaszcza współcześnie. Te skrajne koncepcje nie tylko wykluczają się wzajemnie, ale również wydają się być naiwnym ukazaniem ludzkiego życia. Z pewnością, najbezpieczniej jest stwierdzić, że człowiek w sposób ograniczony decyduje o swoim losie (POTWIERDZENIE TEZY).

Należy jednak zaznaczyć, że nie wynika z tego, że człowiek jest zwolniony z odpowiedzialności za własne czyny, wręcz przeciwnie, mając świadomość swoich ograniczeń, staje się jednostką wolną i obarczoną sumieniem. Edyp to bohater mitologiczny, jego historię możemy poznać, czytając Mitologię Parandowskiego czy też dramat Sofoklesa „Król Edyp”.

Edyp to syn króla Teb Lajosa i jego żony Jokasty, który miał być zgładzony przez zaufanego sługę, ponieważ wedle wyroczni w Delfach miał zabić własnego ojca oraz poślubić swoją matkę. Edyp jednak nie zostaje zabity, lecz trafia na dwór w Koryncie, gdzie zostaje wychowany przez bezdzietne małżeństwo królewskie. Bohater, żyjąc w nieświadomości, wkrótce wybiera się do wyroczni w Delfach, gdzie poznaje swój przeklęty los.

Chcąc uniknąć przeznaczenia, opuszcza Korynt i rusza w drogę. W czasie wędrówki napotyka na drodze orszak osób, który podobnie jak Edyp nie chce ustąpić drogi, ostatecznie dochodzi do pojedynku, w którym Edyp zabija jednego z nich – Lajosa, czyli własnego ojca.

Następnie przybywa do Teb w glorii chwały (Edyp wybawił miasto od śmiercionośnego Sfinksa) i poślubia owdowiałą Jokastę, czyli własną matkę. W ten sposób wypełniło się przeznaczenie.

Posłtuchaj tego opracowania w spotify

Dalsza część artykułu pod reklamą