Jakie znaczenie dla człowieka ma przyroda?

Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci ballad Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Co znajdziesz w artykule

Wstęp
Rozwinięcie
Kontekst 1
Kontekst 2
Zakończenie
Najpopularniejsze

Wstęp

TEZA: Przyroda w życiu człowieka pełni bardzo ważną rolę. Przyroda zazwyczaj jest postrzegana jako życiodajna siła, która obdarza człowieka pożywieniem i zapewnia mu przetrwanie. To od niej zależy, czy człowiek będzie głodny czy nasycony – w myśl takiej koncepcji człowiek czuje się zależny od przyrody i żyje w rytm jej cyklicznych działań.

Nie tylko dostarczała ona niezbędnych zasobów, ale także stanowiła źródło spokoju i ukojenia. W kontakcie z przyrodą człowiek często odnajdywał harmonię, a podziwiając jej piękno, doświadczał wzniosłych uniesień oraz refleksji. W nurcie sentymentalizmu uważano, że przyroda pobudza w człowieku najlepsze cechy, wpływa na jego moralność i sprawia, że staje się lepszy.

W epoce romantyzmu jednakże dostrzegamy wyraźną zmianę w postrzeganiu przyrody. Przestaje być ona wyłącznie łagodnym i idyllicznym tłem, które upiększa rzeczywistość. Zamiast tego przyroda jawi się jako potężna, nieokiełznana siła budząca strach i respekt. Staje się aktywną strażniczką ładu moralnego, która obserwuje ludzkie poczynania i w odpowiednim momencie potrafi ukarać za popełnione zło.

W romantycznej wizji przyroda często jest ukazywana w gwałtownych przejawach – jako burza, sztorm czy ciemność nocy, które wywołują w człowieku niepokój, lęk, a czasem poczucie bezsilności wobec jej mocy. W literaturze przyroda bywa również interpretowana jako przejaw działania Boga – staje się Jego narzędziem, za pomocą którego kieruje światem i ludzkim losem.

W niektórych koncepcjach filozoficznych i literackich przyroda bywa utożsamiana z samym Bogiem, co widoczne jest w idei panteizmu. Przyroda od zawsze odgrywała istotną rolę w literaturze, nie tylko jako tło wydarzeń czy element budujący nastrój. Często pełni funkcję aktywnego bohatera, który ingeruje w losy postaci, nagradzając ich lub karząc za niegodziwość.

W ten sposób ukazywano jej wielowymiarowy wpływ na człowieka, od pozytywnego oddziaływania na jego moralność po budzenie respektu wobec jej niszczycielskiej potęgi.

Sprawdź wyszukiwarka kierunków studiów

Dalsza część artykułu pod reklamą

Rozwinięcie

W balladach romantycznych, a więc gatunku literackim, który ukształtował się w epoce romantyzmu, przyroda odgrywała niebagatelną rolę. Przyroda pełniła w balladach różne funkcje: była tłem upiększającym scenerię wydarzeń, wprowadzała nastrój grozy, niepewności i tajemnicy oraz przede wszystkim była upersonifikowaną siłą, która ingerowała w poczynania bohaterów, stojąc na straży ludowej moralności opartej na zasadzie: „nie ma winy bez kary.”

Ballady często inspirowały się ludowymi opowieściami (ludowość), które romantyczni poeci wykorzystywali w swojej twórczości. Taką właśnie inspirację zauważamy w „Balladach i romansach” Adama Mickiewicza. Polski poeta w wielu swoich balladach pokazuje wpływ przyrody na losy bohaterów, realizując romantyczną koncepcję przyrody powiązaną z ludową moralnością – przyroda, być może jako narzędzie Boga, karze złoczyńców i winowajców oraz gwarantuje sprawiedliwość w świecie.

W balladzie „Świtezianka”, której akcja dzieje się w borze w pobliżu jeziora Świteź, dochodzi do złamania przysięgi wierności złożonej przez Strzelca tajemniczej nimfie – tytułowej Świteziance. Podstępna „wietrznica”, zmieniając postać, uwiodła bohatera, aby udowodnić jego zdradę.

Za złamanie obietnicy Strzelec zostaje ukarany – ginie w głębinach jeziora Świteź, razem z nim także nimfa wodna: „Roztwiera paszczę otchłań podwodna, Ginie z młodzieńcem dziewica”. Sceneria utworu, osadzona w mrocznym lesie i nad wzburzonym jeziorem, buduje nastrój grozy i tajemnicy. Sama przyroda, w postaci jeziora Świteź, pełni funkcję siły karzącej, która sprawiedliwie osądza poczynania zarówno Strzelca, jak i Świtezianki. W balladzie „Świteź” również widzimy ingerencję przyrody.

Tym razem przyroda staje się siłą pomocną i ochronną. Mieszkańcy tytułowego miasta, osamotnieni po wyruszeniu rycerzy na pomoc Mendogowi, zostają zaatakowani przez żołnierzy cara. Kobiety wraz z dziećmi, nie chcąc wpaść w ręce wroga, postanawiają popełnić zbiorowe samobójstwo. Jednak Bóg, wysłuchując ich modlitw, decyduje się ocalić ich od hańby – przemienia je w rośliny, które rosną na dnie jeziora. W ten sposób mieszkańcy Świtezi zachowują swą niewinność i godność.

Przyroda, będąc narzędziem boskiej interwencji, staje się symbolem triumfu moralnych wartości nad złem. Przyroda w balladach Mickiewicza odgrywa wielowymiarową rolę – nie tylko stanowi tło wydarzeń, ale też ingeruje w losy bohaterów. Może być siłą karzącą, która pilnuje moralności, jak w „Świteziance”, lub siłą chroniącą i wspierającą, jak w „Świtezi”.

W ten sposób Mickiewicz ukazuje jej potęgę oraz wpływ na człowieka, jednocześnie wpisując się w romantyczną koncepcję jedności przyrody, człowieka i Boga.

Sprawdź wyszukiwarka uczelni

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 1

W „Balladynie” Juliusza Słowackiego widzimy podobną sytuację. Tytułowa bohaterka, po zdobyciu władzy dzięki podstępom i morderstwom, zostaje ukarana za swoje zbrodnie przez przyrodę, która staje się narzędziem sprawiedliwości.

Bohaterka, dążąc do realizacji swoich ambicji, zrywa moralne więzy z ludzką i boską sprawiedliwością, sądząc, że jest w stanie uniknąć odpowiedzialności za swoje czyny. Jednakże natura, jako siła wyższego porządku, wymierza jej sprawiedliwość.

Symbolicznym aktem kary jest uderzenie pioruna, który dosięga Balladynę w momencie jej triumfu. Przyroda, w postaci burzy i błyskawicy, pełni tutaj funkcję siły moralnej, która nie pozwala na bezkarność zbrodni.

Ostatni moment życia Balladyny to jednocześnie chwila jej sądu, w którym wyraźnie widać, że natura działa jako strażniczka zasad moralnych, nie podlegając żadnym ziemskim wpływom czy manipulacjom.

Sprawdź czy dostaniesz się na studia kalkulator maturalny

Dalsza część artykułu pod reklamą

Kontekst 2

W „Chłopach” Władysława Reymonta przyroda odgrywa istotną rolę i pełni wiele funkcji, które znacząco wpływają na życie mieszkańców Lipiec. W odróżnieniu od romantycznego ujęcia przyrody jako tajemniczej, nieokiełznanej siły, w epopei Reymonta natura zostaje ukazana jako element nierozerwalnie związany z codziennym życiem człowieka.

Przyroda nie jest już wyłącznie metafizycznym bytem czy strażniczką moralności, lecz realnym i namacalnym składnikiem świata, który warunkuje istnienie ludzi, ich pracę, tradycje i relacje społeczne. Przede wszystkim przyroda w „Chłopach” wyznacza rytm życia mieszkańców wsi, podporządkowując ich egzystencję cyklom przyrody.

Pory roku wyznaczają codzienne obowiązki i sposób funkcjonowania – wiosna przynosi czas siewów, lato żniwa, jesień zbiór plonów, a zima chwilę odpoczynku. Ten rytm wyznaczany przez naturę nie tylko organizuje życie mieszkańców Lipiec, ale także wprowadza harmonię między człowiekiem a otaczającym światem. Z drugiej strony, przyroda w „Chłopach” staje się karmicielką, dostarczającą ludziom wszystkiego, co potrzebne do życia.

To ziemia rodzi plony, które stanowią podstawę bytu mieszkańców Lipiec, a praca na niej jest zarówno ich obowiązkiem, jak i formą wdzięczności wobec sił natury. Ta relacja ukazuje zależność człowieka od przyrody – jej kaprysy, jak susze, ulewy czy mrozy, mogą przynieść zarówno obfitość, jak i zniszczenie.

Dalsza część artykułu pod reklamą

Zakończenie

Przyroda od zawsze odgrywała kluczową rolę w życiu człowieka, co zostało wielokrotnie ukazane w literaturze, zarówno romantycznej, jak i realistycznej (POTWIERDZENIE TEZY).

Zarówno w balladach Mickiewicza, gdzie przyroda staje się strażniczką moralności i ingeruje w losy bohaterów, jak i w „Balladynie” Słowackiego, gdzie pełni funkcję siły sprawiedliwości, wyraźnie widać jej potęgę i wpływ na ludzkie życie.

Z kolei w epopei Reymonta „Chłopi” natura stanowi nie tylko tło codziennego życia, ale jest też karmicielką i siłą, która wyznacza rytm życia człowieka, ucząc go pokory wobec jej cykli i kaprysów.

Posłuchaj tego opracowania w spotify

Dalsza część artykułu pod reklamą